U pitanju nije okupljanje bez razloga i dobrim delom je pitanje nužde. Jačanje desnice u Francuskoj pripretilo je elementarnoj egzistenciji levog dela političke scene , a loša organizacija pred predstojeće parlamentarne izbore dovela bi u rizik da se glas ovog dela spektra jedva čuje u klupama francuskog parlamenta barem pet godina.
Takva tendencija opadanja levice u Francuskoj nije jedinstvena pojava, jer su brojne evropske socijaldemokratske partije doživele opadanje od krize Evrozone do pandemije COVID-19, kada su zabeležile privremeni oporavak. Međutim, francuski primer ima dodatnu važnost, jer su kulturološke promene koje se dešavaju prilično vidljive. U drugim državama Evropske unije takođe se mogu primetiti slični obrisi.
Posledica ovog trenda može biti značajno konzervativniji evropski kontinent, što sa sobom nosi i druge političke reperkusije. Pobeda Emanuela Makrona označila je opredeljenje većinskog dela Francuske da ne želi da preda političku moć desnim populistima. Ipak, to ne znači da francuski građani u potpunosti odustaju ili se ne slažu sa njihovim idejama desnih snaga. Kampanja u ovoj državi i političke teme u javnosti govore da je tendencija suprotna.
Francuska kao fertilno tlo za krajnju desnicu
Holandski politikolog Kas Mad, specijalizovan za pitanja krajnje desnice, naveo je nekoliko preduslova za pojavu jake partije ove vrste u nekom društvu. Ti preduslovi su najčešće nekoliko vrsta sentimenata koji su uveliko rašireni u stanovništvu i koji predstavljaju fertilno tlo za desni populizam. Populistički lideri kroz svoju retoriku mogu lako zidati podršku naslonjenu na takve sentimente.
Prvi sentiment je “antielitizam” najčešće manifestovan kroz rašireno nezadovoljstvo vladajućim elitama, često kroz izjave poput:”Ovi gore rade samo za sebe, a ne misle na nas”. Drugi sentiment je “nativizam”, odnosno protivljenje dolasku stanovništva stranog porekla i naglašavanje prava domicilnog stanovništva. Treći sentiment predstavlja “autoritarizam”, neretko manifestovan kroz traženje većih kazni za počinioce kriminalnih dela i više “reda i zakona”.
U prethodnih deset godina, francusko društvo zabeležilo je nagomilavanje upravo ovih sentimenata i manjak političara koji bi ova pitanja adresirali sa pozicije koja nije populistička. Pitanje imigracije i islama gotovo je stalna tema u ovoj državi i pre početka migrantske krize u Evropi 2014. Po pravilu, ovaj tip kulturološki kontroverznih tema odgovarao je desnici svuda, a naročito onim političarima koji su uspeli da u svojim političkim narativima spoje pitanje islama, imigracije i terorizma kao koherentan negativan proces.
Neretko, uprkos progresivnim porukama u predizbornim kampanjama, francuski političari su tokom trajanja mandata skretali udesno po pitanjima: imigracije, islama, uloge policije i bezbednosti. To je bio slučaj sa sva tri poslednja predsednika, ali je jedino Emanuel Makron uspeo da bude reizabran. Uprkos promeni retorike u odnosu na kampanje, francuski predsednici nisu zadovoljavali taj deo glasačke baze, koja se samo dodatno radikalizovala udesno. Mahom su se postojeći sentimenti ,pogodni za desni populizam, samo reprodukovali, a malo političara ih je adresiralo i suprotstavljalo im se.
Uspon desnice i radikalizacija
Za razliku od drugih evropskih država, Francuska je bila malerozna što se političkih i društvenih zbivanja tiče. Migracija iz islamskih država kroz decenije nije adekvatno integrisana u društvo. Upečatljivi teroristički napadi islamista u prethodnoj deceniji podgrejali su postojeći antiislamski i antimigrantski sentiment.
Levičarska vlast Fransoa Olanda i njegovih socijalista pokazala se kao haotična, sa promenama političkih pozicija za 180 stepeni tokom istog mandata, kao i nevešta u adresiranju ekonomskih problema. Sve navedeno je pogodovalo francuskoj desnici da se ponudi kao bolje rešenje na date probleme, a naročito antisistemskom delu desnice.
Pojava Erika Zemura, kao najradikalnijeg antimigrantskog i antiislamskog glasa je očekivana posledica ovih tendencija. Njegova retorika sadrži i “teoriju velike zamene“, kao teoriju zavere koja podrazumeva da postoji navodni plan da se evropsko stanovništvo zameni afričkim i bliskoistočnim, a teorija se u anketama primila kao istinita kod velikog broja stanovnika.
Dodatni problem predstavlja to što su i umereniji političari, poput republikanske kandidatkinje Valeri Pekres, (zlo)upotrebljavali ovu retoriku. Iako Francuska ima tek oko 10% ljudi migrantskog porekla, a od toga manje od polovine iz Afrike, propaganda francuske desnice je od afričke migracije proizvela najalarmantnije pitanje.
U ovakvim okolnostima pomeranja ka desnici, u kom je i sam Emanuel Makron učestovao sa svojom revizijom stavova ka konzervativizmu, Zemur može biti samo početak, kako kažu pojedini članci. Slične tendencije jačanja desnog populizma i usvajanja njihovih stavova i od strane mejnstrim partija, vidljivo je u brojnim državama.
To se može videti u: Danskoj, Švedskoj, Italiji, Španiji, Holandji i gotovo svim bivšim socijalističkim državama. Oko imigracije danske socijaldemokrate, Marin Le Pen ili italijanski Poket pet zvezda imaju identične stavove, iako dolaze iz tri različite porodice partija. Zato se može i opisati kao evropski trend.
Koraci ka zatvorenijoj Evropi?
U SAD-u i Ujedinjenom Kraljevstvu društva su se, za razliku od kontinentalnih evropskih, prilično pomerila ulevo. Jedina sfera u kojoj su američki i britanski glasači danas konzervativniji nego pre deset, 20 ili 30 godina je imigracija. Međutim, uprkos tom povećanom skepticizmu i retorici, imigracija u obe države neprekidno postoji, a u Ujedinjenom Kraljevstvu čak obara rekorde.
Kod najmlađih generacija u obe države, procenat podrške za demokrate odnosno laburiste, ubedljivo je najveći. Značajan deo najkonzervativnijih zajednica u obe države takođe umire ekonomski, ali i doslovce (demografski). U angloameričkom svetu, progresivizam zato ima veliku perspektivu.
Na drugoj strani, evropski kontinent beleži suprotan proces i svojevrsno “zatvaranje“. U Italiji i Francuskoj, za razliku od SAD i UK, ogroman procenat mladih glasa za populističke stranke. Iako su deindustrijalizovani delovi Francuske, Italije ili Austrije glavni generatori desnog populizma, najkonzervativnije snage uspevaju da dolaze i do pojedinih gradova i regiona srednje razvijenosti.
Makron na ovogodišnjim izborima pobedio je desni populizam na biračkim mestima. Na drugoj strani, desni populizam je pobedio u Francuskoj u društvu i van biračkog mesta.
Iako podrška članstvu u Evropskoj uniji stoji visoko u praktično svakoj članici, značajan deo stanovništva u anketama bi tu Uniju zatvorio od ostalih, bilo individualno migranta, bilo čitavih država koje bi želele da budu deo istog kluba. Francuska je praktično najbolji primer za sve navedeno.
Ukoliko buduća Francuska bude sve više težila vrednosno ka Zemuru, a kontinentalna Evropa ka Francuskoj, buduća Evropa će izgledati u potpunosti drugačije. Od vitalnog mladalačkog ujedinjujućeg progresivizma od pada Berlinskog zida do danas, može skrenuti u staračku zatvorenost i staromodni konzervativizam.
Ujedinjeno Kraljevstvo i Sjedinjene Američke Države kreću se u prilično različitom smeru, iako u svom društvu beleže jake desničarske glasove koji se protive aktuelnim društvenim tendencijama. Emanuel Makron na ovogodišnjim izborima pobedio je desni populizam na biračkim mestima. Na drugoj strani, desni populizam je pobedio u Francuskoj u društvu i van biračkog mesta. Uspeo je da značajan broj građana uveri da je ova teza istinita.
Tekst je originalno objavljen na portalu Talas 06.05.2022.
