Tri decenije nakon ujedinjenja, istočnonemački optimizam deluje da se istrošio. Regionalni izbori u istočnemačkim lenderima ili odnosi rejtinga pred aktuelne izbore, pokazuju da građani bivšeg DDR-a na budućnost gledaju sa sumnjom. Dok antisistemske partije, poput Levice ili Alternative za Nemačku, teško uspevaju da na Zapadu stignu do dvocifrenih rezultata, u regionima na Istoku su neretko i u konkurenciji za prvo mesto.
Aktuelni politički odnos snaga u bivšoj Zapadnoj Nemačkoj šalje poruku “želimo sve isto ili slično”, dok u Istočnoj Nemačkoj poruka je “želimo promenu što pre”.
Istočnonemački pesimizam
Kada su se pre tri decenije ujedinile dve Nemačke, sličosti su sem jezika i etniciteta građana bile minimalne. Zapadna Nemačka je bila ekonomski jaka, demokratska i tehnološki moderna. Istočna Nemačka je bila ekonomski slaba, autoritarna i tehnološki prilično zaostala. Nakon preko 1000 milijardi transferisanih sa Zapada na Istok, demokratizacije i modernizacije, situacija je bolja.
Bruto domaći proizvod po glavi stanovika Istočne Nemačke je skočio čak četiri puta od ujedinjenja, dok je kod zapadnih komšija taj broj skočio samo duplo. Nezaposlenost je od 1990. do danas u regionima bivše DDR pala sa skoro 15% na 7%. Koliko god ti brojevi i dan danas zaostajali za Zapadnom Nemačkom, vidljiva je konvergencija i istočni regioni se danas po BDP po glavni stanovnika na nivou proseka Italije.
Međutim, ovaj napredak ne budi preveliki optimizam među građanima .
Regioni bivšeg DDR-a danas više teže glasanju za antisistemske partije, nego što žele da nagrade sistem za ekonomske transfere. I dan danas, pet najsiromašnjih regiona u ovoj državi su ujedno i pet lendera koji su bili u sastavu Istočne Nemačke. Oni su i dan danas za oko trećinu slabiji od nacionalnog proseka po bogatstvu po glavi stanovnika, a od bogatih zapadnih regiona, poput Bavarske ili Baden-Vitenberga, skoro duplo. Da li je samo to razlog nezadovoljstva?
Bunt u Istočnoj Nemačkoj
Nezadovoljstvo nemačkih birača iz istočnih krajeva zemlje dosta je kompleksna pojava, te obuhvata i ekonomska i društvena pitanja. Prvi razlog nezadovoljstva je svakako pitanje ekonomske nejednakosti, jer su uprkos napretku, plate i penzije značajno niže na Istoku. Ta razlika stvara odnos koji neretko istočnonemački političari opisiju kao status “građana drugog reda”.
Osim toga, unutar samih istočnonemačkih regiona, postoje unutrašnje razlike. Dok veliki gradovi napreduju solidno, varoši i ruralni krajevi platili su cenu tranzicije. Najveća uporišta desničarske Alternative za Nemačku su mali gradovi i sela uz poljsku ili češku granicu, koji su ekonomski devastirani i iz koje se ljudi masovno iseljavaju ka velikim gradovima. Propali rudarski kompleksi, takođe su izvor nezadovoljstva, koje se najčešće kanališe ka desničarskoj Alternativi za Nemačku.
Zato se neretko dešava da u velikim istočonemačkim gradovima stranke poput demohrišćana ili socijaldemokrata imaju uspeha, a da već u prvom manjem mestu Levica i Alternativa za Nemačku budu ubedljivo dominatne stranke. Primer za to je recimo Tiringija, u kojoj su u glavnom gradu regiona, Erfurtu, na vlasti socijaldemokrate kao stožer, a da su u svakom manjem gradu četvrta ili peta stranka po snazi.
Što se više razlika između realnosti i očekivanja na Istoku bude povećavala, to ćemo u ovoj državi kao celini, imati praktično dve paralelne političke realnosti, kao da zid do kraja nije ni pao.
Uz ovaj vid velikog nezadovoljstva van velikih gradova, koji nisu zabaležili napredak i beleže iseljavanje, postoji i problem političkog predstavljanja. Osim dosadašnje kancelarke, mali broj političara na važnim funkcijama je dolazio sa Istoka. Bogati zapadni regioni su mahom bili baze vladajućih stranaka, te su samim tim i uspeli da više uspešnih političara lansiraju do pozicije ministara i drugih važnih političkih funkcionera. S obzirom da su problemi dva dela Nemačke različiti, a Istok je po broju stanovnika znatno manji, uticaj na državnu politiku bio je znatno manje politički efikasan.
Naravno, ne bi trebalo zanemariti i autoritarne sentimente koji su ostali iz prethodnog poretka. Dok je Zapadna Nemačka od 1945. bila demokratska i pod procesom denacifikacije, Istočna Nemačka je skoro pet decenija bila surova komunistička diktatura pod nadzorom tajne službe Štazi. Uz autoritaran poredak, država je takođe ostala prilično etnički homogena. Dok su još 1970-ih različite etničke grupe migrirale ka zapadnim regionima i tu popunjavale deficite radne snage, DDR je ostala prilično zatvorena i ka spolja i ka iznutra. Posledica toga je dosta homogenije i zatvorenije društvo, koje je imalo značajan otpor prema imigraciji iz drugih delova sveta od 2014. do 2018.
Politički trendovi sa Istoka
Ukoliko se analiziraju politički trendovi u istočnim krajevima Nemačke, primetno je da antisistemske snage već dugo vremena imaju važnu ulogu. Početkom 2000-ih oko četvrtine glasova u različitim regionima bivšeg DDR-a prikupljala je Levica. Ova partija, kao nasledinica istočnonemačkih komunista, uspevala je da se nemetne ko alternativa vladajućim (poreklom zapadnonemačkim) strankama.
Uprkos jakom antisistemskom i antikapitalističkom sentimentu, nikada nije uspela da na nacionalnom nivou ostvari jak rezultat. U Zapadnoj Nemačkoj postojala je skepsa prema ovoj stranci, te je tek na momente dolazila do niskih dvocifrenih rezultata na nacionalnom nivou.
Na drugoj strani, od svog nastanka 2013, desničarska Alternativa za Nemačku pokazala se kao dosta potentnija snaga. Od 2017. do danas, uspela je da dosta bolje mobilizuje antisistemske glasače širom Istočne Nemačke, ali i da bude relevantna snaga na Zapadu. Svojim političkim pozicijama uspela je da privuče brojne bivše levičarske glasače, ali i da mobilizuje najkonzervativnije delove društva i tako bude stalno na dvocifrenim rezultatima. Zbog ovoga je pet najuspešnijih rezultata ove stranke u pet ujedno najsiromašnijih regiona, koji su ujedno pet regiona Istočne Nemačke.
Sa istorijske distance gledano, Istočna Nemačka je ostvarila veliki napredak i od komunističke parije stigla je do nivoa Italije. Međutim, taj uspeh se pokazao kao ispod očekivanja i tako proizvedeno nezadovoljstvo neće lako nestati. Istok još eokonomski zaostaje, konzervativniji je, manje je politički predstavljen, a brojni ruralni regioni su devastirani.
Dok god trendovi ne budu govorili da će se ova situacija promeniti ka željama ovog dela Nemačke, do tada će Istok biti i ostati rezervoar antisistemskog raspoloženja. U ovom momentu trendovi ne deluju ka smeru afiniteta bivšeg DDR-a. Sve liberalnija, više multietnička, urbana i tehnološki naprednija Nemačka nije ona koja se uklapa u viziju aktuelnih glasača Levice ili Alternative za Nemačku. Što se više razlika između realnosti i očekivanja na Istoku bude povećavala, to ćemo u ovoj državi kao celini, imati praktično dve paralelne političke realnosti i scene, kao da zid do kraja nije ni pao.
Tekst je originalno objavljen na portalu Nova.rs 22.09.2021.
